تعریف عسل

تعریف عسل

عسل یک واژه عربی است که در فارسی آن را انگبین می‌گویند و عبارت است از شهد گل‌ها که زنبور عسل توسط خرطوم کوچک خود آن را مکیده و از راه دهان به کیسه بسیار کوچک خود به نام کیسه عسلی وارد می‌کند. وقتی میزان شهد جمع‌آوری شده به حدود "40" میلی‌گرم رسید، گل‌ها را رها کرده و به سمت کندو پرواز می‌کند. و پس از تغییرات لازم در سلولهای مومی شانهای کندو ذخیره می گردد. برای تهیه یک کیلو عسل، زنبور باید شهد "20" میلیون گل را جمع و به کندو حمل کند. زنبورعسل خاصیت ثابت گلی دارد، یعنی تا وقتی که مشغول جمع آوری شهد یک گل است، روی سایر گل‌ها نمی‌نشیند

ترکیبات عسل :

اجزای اصلی تشکیل دهنده ی عسل درهمه ی انواع عسل یکسان است ولی نسبت آنها بایکدیگرتفاوت دارد. درترکیبات عسل مواد مختلفی چون آب، قندهای مختلف، اسیدها ی آلی، اسیدهای آمینه، ویتامینها، آنزیمها،مواد معدنی،اسانس های روغنی و سایر مواد وجود دارد.

انواع عسل :   عسل

ها بر اساس نوع گیاه فصل تولید، وضعیت فیزیکی، روش های استخراج و بسته بندی نیز طبقه بندی می شود که به قرار زیر است.

براساس نوع گیاه : درختان نارون، زبان گنجشک و بیدمشک، همچنین درختان میوه (هسته دار و دانه دار)، درختان اقاقیا، گرده و شهد قابل توجهی دارند.

براساس فصل : مانند عسل های بهاره، پاییزه، تابستانه، و عسل کوهی و بیابانی.

براساس وضعیت : وضعیت عسل ممکن است به صورت کاملاً مایع (عسل استخراج شده)، نیمه جامد (شکرک زده) و یا شان عرضه گردد.

انواع عسل از حیث رنگ

عسل بر حسب این که متعلق به کدام گل باشد به دلیل ترکیبات درونی آن گل متفاوت است و در نتیجه خاصیت درمانی آن نیز تفاوت خواهد داشت.دامنه طیف رنگ های عسل از سفید به انواع زرد (زرد نارنجی ، زرد مایل به سبز طلایی ، کهربایی ، عقیقی مایل به قرمز و حتی قهوه ای متغیر است.)

نوع عسل : رنگ

1 - اقاقیا : سفید 2 - بهار نارنج : زرد طلایی
3 - جنگل‌های مازندران:زرد مایل به سبز 4- آویشن : عقیقی قرمز
5 - جنگل‌های کاج اروپا : قهوه‌ای

همه عسل‌ها خوب و طبیعی هستند اما به خاطر گلی که زنبورها از آن تغذیه کرده اند رنگشان متفاوت است. این باور غلط است که عسل خوب رنگ تیره دارد ، هرکدام از این عسل ها علاوه بر خواص دارویی مخصوص عسل ، خواص دارویی گیاهی که از آن تغذیه کرده‌اند را دارا می‌باشند ، چرا که خواص دارویی گیاه به صورت مستقیم از شهد گیاه به عسل تولیدی توسط زنبور منتقل می‌شود.

انواع عسل استثنایی :

عسل را به روشهای مختلف تقسیم بندی و نامگذاری کرده اندو بر اساس 3 نوع عسل که استثنایی هستند تعریف می شوند :

1 – عسل سمی : عسلی که بوئیدن آن تولید عطسه می کند و یا نوشیدنش سکر و مستی می آورد و چشیدنش گلو را می سوزاند این نوع عسل ها مسموم کننده هستند و برای تغذیه مناسب نمی باشد . نوعی گیاه که عسل تهیه شده از آن انسان را مسموم می کند نهالی است موسوم به چاما

2– عسل مصنوعی : به مواد و ترکیباتی شبیه عسل اطلاق می شود که بدون دخالت زنبور ساخته می شود . و معمولا از قند نیشکر و میوه های شیری مانند خربزه ، هندوانه ، کدوی تنبل و خرما در ساختن چنین عسل هایی استفاده می کنند

3 – عسل رادیو اکتیو : در برخی از انواع عسل ، مقدار خیلی ناچیزی رادیوم وجود دارد این خاصیت مربوط به خاک و زمینی است که گیاهان عسل زا در آن رشد کرده اند .

شکرک زدن یا کریستالیزاسیون :

اگر عسل در درجه حرارتی پایین تراز آنچه در کندو است ذخیره شود، بعضی قندها ی آن ممکن است کریستالیزه شوند .شکرک زدن و دوره ی ایجاد آن ، اساساً به میزان قندهای اصلی موجود در عسل بستگی دارد که این مسئله خود به ترکیب قندهای شهد (عسلک )متکی است و از روی آن نمی توان به طبیعی و غیر طبیعی بودن عسل پی برد.

حرارت مطلوب برای عسل های شکرک زده

برای ذوب بلور های شکر در مقیاس تجاری درجه حرارت مناسب 60 تا 70 درجه سانتی گراد می باشد . مدت زمان حرارت دهی تا موقعی است که قسمت زیادی از حجم عسل کریستاله شده ذوب گردد . در این موقع حرارت دهی را قطع می نماییم و مابقی عسل متبلور نیز با حرارت باقی مانده ذوب خواهد شد .

کاربرد عسل در درمان بیماریها

درمان بیماری های کلیوی

درمان بیماری تحریکات گلو

درمان بیماری قلبی

درمان بیماری روده

درمان بیماری ضعف اعصاب

درمان بیماری بیماران دیابتی

درمان بیماری بیماریهای گوارشی

درمان بیماری دندان

از خواص شفابخش دیگر عسل آن است که هر دارویی که با عسل مخلوط شود و یا همراه آن مصرف گردد(اعم از داروهای گیاهی و شیمیایی) خواص شفابخش آن چندین برابر می شود

از این رو امروزه در صنایع داروسازی از عسل برای پوشش داروهای تلخ مزه و بسیاری از داروهای دیگر مخصوصأ شربت های سینه استفاده می شود.

دانستنیهای علمی عسل

علاوه بر آنکه غذای خوبی به شمار می آید، می تواند به عنوان یک داروی مفید نیز مورد استفاده قرار گیرد

بسیاری به این ماده غذایی لقب اکسیر طول عمر داده، و معتقدند که مصرف آن طول عمر راافزایش می دهد.

خاصیت میکروب کشی و ضد عفونی آن باعث می شود، تا به عنوان یک آنتی بیوتیک قوی شناخته شود.

عسل نوعی تشعشعات رادیواکتیوی دارد که این امر می تواند در مبارزه با عفونت ها مؤثر باشد. و یکی از مواد مفید در مبارزه با قارچ ها و میکروب ها به شمار می آید

می تواند پینه های دست و پا را التیام دهد.

در سلامتی و محکم ساختن دندان ها و لثه، نقش دارد. و رنگ دندان را سفیدترمیکند.

برای روده بسیار مفید است. و در باز کردن عروق گرفته بدن نقش دارد.

زخم های دهان را التیام داده، و در درمان گلو درد مؤثر است.

سستی و بیحالی عضلات را رفع می کند.

پادزهر خوبی برای سموم، خصوصا مسمومیت های غذایی به شمار می رود

شکننده خوبی برای سنگ های کلیه و مثانه است

منبع خوبی برای تأمین ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز می باشد.

عسلک

شته ها و شپشک ها ضمن تغذیه از نباتات مختلف ، کربو هیدرات ( مواد قندی ) اضافی خود را از طریق مخرج در روی سطح برگ های نباتات مورد تغذیه زنبور عسل دفع می کنند . در مواردی که در طبیعت شهد کمیاب باشد زنبور عسل بالاجبار مواد قندی مذکور و همچنین سایر ترشحات شیرین گیاهان ( بغیر از شهد گلها ) را جمع آوری و پس از تبدیل به صورت عسل در داخل سلولهای قاب ذخیره می نماید این نوع عسل که عسلک نامیده می شود از نظر عطر و رنگ و مواد متشکله آن از کیفیت کمتری نسبت به عسل معمولی بر خوردار است . عسلک در مقایسه با عسل رنگ تیره تری دارد . قندهای مرکب ، مواد معدنی ، نیتروژن و مواد اسیدی عسلک بیشتر از عسل می باشد .

گــرده

در کنار عسل و عسلک، گرده گل مهمترین غذایی است که زنبور عسل برای زیستن و رشد بدان نیاز دارد و آن را از روی گلهای گیاهان جمع آوری و به کندو آورده و مصرف تغذیه لاروها می نماید. زنبورهای عسل ضمن جمع آوری شهد گلها موثرترین عامل در گرده افشانی هستند

جمع آوری گرده : زنبورداران اخیرا علاوه بر جمع آوری عسل، گرده را نیز جمع آوری می کنند؛ زیرا ارزش گرده با رشد کنونی رژیمهای بهداشتی و طب طبیعی به سطح جالبی رسیده است. خواص درمانی گرده گل به اندازه ای است که روز به روز تقاضا برای آن افزایش می یابد به همین دلیل زنبورداران در جمع آوری گرده گل درآمد مکمل و خوبی برای خود ایجاد کرده اند .

به طور کلی موارد کاربرد غذایی و دارویی گرده عبارتند از:

به عنوان مکمل غذایی و به ویژه محرکی پرکاربرد در بهبود وضع عمومی بدن، در پیش گیری و معالجه تورم پروستات و برخی از انواع ناتوانی جنسی، درمان آلکلیسم مزمن، سندروم گوشه گیری، تورم معده، تورم روده ی بزرگ، حساسیت مبتلایان به آلرژی های گرده ای، کاهش طب، تنظیم حرکت های روده ، درمان ناراحتی های عصبی، کاهش فشار خون و به عنوان نرم کننده ی پوست استفاده می شود.

ژلــــــــه رویـــــال

ژله رویال ماده ی است که به وسیله یک جفت غده مغزی زنبوران کارگر پرستاز ترشح و مورد استفاده ملکه در تمام طول عمر و نوزادان زنبور کارگر در مراحل اولیه رشد لارو به مدت سه روز قرار می گیرد. ژله رویال همیشه به طور مستقیم به ملکه یا لارو کارگر داده شده و در کندو ذخیره نمی شود. تنها زمان ممکن برای برداشت ژله رویال زمان پرورش ملکه در مقطع بچه دهی کلنی می باشد. . این ژله از انواع قندها و چربی‌ها تشکیل شده که خاصیت‌های دارویی زیادی دارد البته هرکیلوی آن قیمتی حدود دو میلیون تومان دارداین ماده شگفت انگیز امروزه بصورت بسته بندی های کوچک و قرص مورد استفاده بسیاری از ورزشکاران قرار می گیرد.

زهر

استفاده از سموم طبیعی در درمان بعضی امراض از دیر زمان ریشه در فرهنگ و تمدن بشری داشته و در این میان زهر زنبور عسل جایگاه ویژهای دارد. شواهد و قرائن دال بر آن است که بشر در قرون قبل از میلاد با درمان با زهر زنبور آشنا بوده است.بابلی ها و مصری ها و ایرانیان و رومی ها از جمله اقوامی بودند که از زهر زنبور عسل به منظور درمان امراض گوناگون استفاده می کردند. ژرمن ها و اسلاوها در قرون وسطی زهر زنبور عسل را برای درمان نقرس بکار می بردند و گرد خشک شده زنبور عسل را داروی مدر خوبی می دانستند.

امروزه برغم پیشرفتهایی که در کشور های پیشرفته در مورد صنعت پرورش زنبور عسل به طور اعم واستخراج زهر زنبور عسل و استفاده از آن در صنایع دارو سازی به طور اخص صورت گرفته متاسفانه در کشورما ایران علارغم وجود امکانات و آب وهوای مناسب پیشرفتی نداتشه ایم

بر طبق آخرین اطلاعات موجود هر گرم زهر خشک زنبور عسل در بازارهای جهانی به قیمت 300 مارک خرید و فروش می شود.

( معادل قیمت 6 گرم طلا ) برهمین اساس منطقی به نظر می رسد که سرمایه گذاری در این بخش و با به کار گیری نیروهای متخصص می تواند در آینده ای نه چندان دور سود زیادی برای کشور عزیزمان به همراه داشته باشد.

چگونگی نیش زدن زنبور :

این عمل در زنبورهای کارگر به 2 صورت انجام می شود :

حالت (1) : زنبور به آرامی و بدون عجله نیش خود را به داخل بدن انسان یا حیوان فرو کرد و پس از تزریق زهر آن را به آرامی خارج می کند.

حالت (2) : زنبور به به سرعت حمله کرده و نیش خود را فرومی کند و در این حالت عموما" با توجه به ساختمان نیش که اره ای شکل می باشد بزر اثر تلاش برای خارج کردن نیش و فرار از خطر نیش به همراه کیسهء زهر و حتی روده هایش از بدن خارج شده و روی بدن موجود باقی می ماند این زنبور بعد از مدت کوتاهی می میرد .

موم :

استفاده از عسل موم دار در کشور ما بر خلاف سایر کشورها دارای ارزش و گستردگی بیشتری می باشد ، دلایل آن هم بیشتر توجیه کننده بوده چرا که معتقدند عسل موم دار طبیعی بوده و در آن تقلبات کمتری صورت میگیرد .

کاربرد موم :

موم در دوران قدیم جهت مومیایی کردن مردگان مورد مصرف قرار می گرفت .

ساختن رنگ و کاربرد های هنری

ماده ای غیر قابل جایگزین برای نگهداری ملزومات چوبی از جمله مبلمان منزل و پارکتهاو کفپوشهای چوبی میباشد چرا که علاوه بر نگهداری و ایجاد شفافیت طبیعی چوب ، بوی معطر آن فضا را تصفیه کرده و حشرات را دور می سازد .

لوازم آرایشی و بهداشتی و دارویی

امروزه استفاده از موم های طبیعی پرس شده در کندو های برداشت شهد بسیار رایج شده چرا که دراین حالت زنبورها تنها کارشان پر کردن آنها میباشد ، به این ترتیب ، زنبورداران عمدتاً تولید موم را به دلایل اقتصادی متوقف می کنند زیرا برای ساختن یک کیلو گرم موم ، زنبور باید چند کیلوگرم عسل مصرف نمایید

خواص و عمل مومها در تهیة فرآورده های آرایشی و بهداشتی :

مومها در روغن ، محلول بوده و به این سبب باعث افزایش خاصیت نرم کنندگی مواد بر روی پوست می شوند .

مومها بعنوان مواد اولیه و ثانویه امولسیون کننده مصرف می گردند .

مومها بعنوان قوام دهنده امولسیون ها بوده و بافت (ساختمان) و صافی آنها را بهبود می بخشند.

در مواد خاصیت شفاف کننده و قالب پذیری ایجاد می کنند .

بره موم:

مخلوطی است از صمغ چندین درخت مانند نارون، تبریزی، شاه بلوط و... که به پای زنبور می‌چسبد بره موم در شرایط معمولی ماده ای است جامد، خمیری، چسبناک و به رنگ قهوه ای متمایل به سبز و اثر میکروب‌کشی دارد که در ساخت کندو به کار زنبورها می‌آید.

زنبورها ازبره موم به عنوان چسب برای چسباندن قسمت های مختلف داخل کندو وقاب ها به یکدیگر استفاده می کنند . بره موم به عنوان ماده ای ساختمانی جهت بستن شکاف های بزرگ و نیز به عنوان بهترین آنتی بیوتیک در داخل کندو استفاده می شود و پزشکان، بره موم را از قوی‌ترین آنتی‌بیوتیک‌ها می‌دانند و از آن استفاده دارویی می‌کنند

بره موم در صنعت کاربرد های مختلفی دارد و به طور کلی می توان گفت که از آن ، انواع محصولات دارویی و آرایشی تهیه می گردد . بره موم در تهیه ی بسیاری از دارو ها و مواد آرایشی ساده تا مصارف دندانپزشکی و ضد سرطانی مختلف نیز به کارمی رود.اما خواص ضد باکتریایی ، ضد قارچی وضد ویروسی آن معروف تر است.

به طور متوسط سالانه می توان از یک کلونی زنبور عسل حدود 150 تا 250 گرم بره موم برداشت نمود.

دکتر محمود میراب بروجردی